Als fotograaf heb je auteursrecht, als model portretrecht. Dan is er nog de nieuwsexceptie en ook persoonlijkheidsrecht. Wat is dit nu allemaal? Is dat heel ingewikkeld? Het valt op zich wel mee. Met gezond verstand kom je echt een heel eind. Maar het kan wel ingewikkeld worden.
Ik ga in dit artikel niet zo diep op alles in. Maar ik stip wel even wat highlights aan waardoor je een beetje op de goede weg geholpen kan worden in de wir-war die het auteursrecht soms kan zijn.
Iedereen die een foto maakt, heeft het auteursrecht op die foto. Althans, bijna dan. De foto moet wel voldoende origineel zijn. Je kunt onder andere origineel zijn in je foto door bijvoorbeeld een bijzonder onderwerp te kiezen, een originele compositie te hebben of een aparte belichting te kiezen.
De meeste foto's hebben die originaliteit wel. Zeker als je een beetje geoefende fotograaf bent, dan kun je vrij snel een foto maken die origineel is. Dit kan gaan om tal van soorten foto's. Een foto van een paddenstoel bijvoorbeeld. Maar ook je vakantiefoto's hebben al snel iets origineels (althans, de mijne wel) waardoor je kunt zeggen dat jij het auteursrecht hebt.
Hierboven zie je twee foto's. Ja, het zijn twee totaal verschillende foto's. De linkerfoto kun je al vrij snel van zeggen dat deze origineel is. De pose van het model, de manier van belichten en afwerken zijn kenmerken in de foto waardoor deze origineel is. De rechterfoto is alles behalve origineel. Er is geen aparte compositie, er is geen aparte belichting; het is echt een dertien-in-een-dozijn-foto waarvan er waarschijnlijk duizenden zijn.
Van de linker kan ik makkelijk aantonen dat ik het auteursrecht heb, dat zal bij een rechter waarschijnlijk ook wel standhouden. Een rechter zal het alweer veel lastiger vinden om een foto van een zakmes op een witte achtergrond origineel te vinden. Ik denk niet dat ik veel kans maak om dan een zaak te winnen als ik claim dat men inbreuk heeft gemaakt op mijn auteursrecht.
Als je het auteursrecht hebt over een foto, dan mag jij als maker (auteur) beslissen wat er met die foto mag gebeuren. Zo kun je er bijvoorbeeld toestemming voor geven dat anderen de foto onder bepaalde voorwaarden mogen gebruiken. Je kunt bijvoorbeeld met een website afspreken dat zij de foto mogen gebruiken bij een nieuwsbericht en dat jij daar netjes voor betaald krijgt.
Wil je dus een foto gebruiken waarvan je het auteursrecht niet hebt, dan zul je dus toestemming van de maker van dat beeld moeten hebben. Neem gewoon contact op met de fotograaf in kwestie. Lukt dat nu niet omdat je niet weet wie de maker is, dan moet je misschien wat beter je best doen. Zo kun je via Google ook zoeken op afbeeldingen.
Maar kom je er echt totaal niet uit, dan zou je nog via de Stichting Fotoanoniem een aanvraag in kunnen dienen. Zij fungeren dan als tussenpersoon. Hier zijn natuurlijk wel voorwaarden aan verbonden.
Je kunt als fotograaf je werk op je eigen website laten zien. Altijd een strak plan eigenlijk. Maar je kunt je foto's ook delen op bijvoorbeeld Facebook of Instagram. Ook het verwerken van je foto's in een filmpje op YouTube is een mogelijkheid. Je blijft in principe het auteursrecht houden. Dat houdt in dat je niet zomaar de foto van instagram mag halen en hem mag gebruiken voor bijvoorbeeld een tijdschrift. Ook foto's die je via Google vind zijn bij lange na niet allemaal zomaar te gebruiken. Ze zijn allemaal auteursrechtelijk beschermd.
Wel is het zo, dat je bij het maken van je account, accoord bent gegaan met de algemene voorwaarden van het social medium. En in die voorwaarden kunnen wat addertjes onder het gras zitten. Zo staat er bij Facebook in dat zij de foto's wel mogen hergebruiken. Denk nu niet dat ze daar een kapitaal mee gaan verdienen. Maar dat is meer om gebruikers van Facebook de foto te kunnen laten delen (want ook delen is een vorm van vermenigvuldigen en publiceren, iets wat eigenlijk auteursrechtelijk beschermd is).
Je kunt er voor kiezen om je auteursrecht over te dragen of in licentie te geven.
Als je het overdraagt, dan doe je er eigenlijk afstand van. De ander mag dan doen met de foto's wat hij of zij wil. Dit klinkt raar. Maar bij mensen die fotograferen in loondienst is dit heel normaal. Ik werk inmiddels al een jaar of tien in loondienst als fotograaf en heb bij ieder contract afstand moeten doen van mijn auteursrecht. Dit ligt dan bij mijn werkgever. Daar beur ik ook gewoon een salaris voor. Het zou wat zijn dat mijn werkgever me ergens foto's van laat maken, deze vervolgens verkoopt en dat ik moeilijk kan doen omdat ik het daar niet mee eens was. Dit is echter een kleine zijsprong want de meeste fotografen zullen niet zo snel in loondienst werken maar meer freelancer zijn.
Wat als freelancer wel vaker voor kan komen is dat je het in licentie geeft. Wanneer iemand bijvoorbeeld een concertfoto van jou wil gebruiken voor een poster voor een optreden. Je kunt dan samen afspreken dat dat mag voor een bepaald bedrag. Maar dat betekent wel dat het voor de poster mag. Wil die persoon de foto ook nog op de website gaan gebruiken, dan moet er opnieuw toestemming gevraagd worden. En misschien ook opnieuw betaald worden.
Behalve auteursrecht heb je ook persoonlijkheidsrecht.
Het auteursrecht definiëert jou als maker van de foto. Het persoonlijkheidsrecht zorgt er voor dat je werk wat verder beschermt is. Het zorgt ervoor dat iemand anders niet zomaar de foto aan mag passen of opnieuw bewerken. Of er bijvoorbeeld naderhand een andere naam bij mag zetten.
Overigens is ook dit een recht wat je af kunt staan. Maar in eerste instantie heb je dat recht gewoon.
Wanneer je mensen op de foto gaat zetten, dan komt er ook iets anders om de hoek kijken. Mensen kunnen portretrecht hebben.
Met dat portretrecht is de persoon die op de foto staat ook enigszins beschermd. Als fotograaf heb je natuurlijk het auteursrecht maar je kun niet zomaar alles met de foto doen. Je kunt foto's niet zomaar publiceren of verkopen als er een herkenbaar iemand op staat.
Op de foto links een foto van een huis met iemand die er langs loopt. Deze persoon is niet echt onderwerp van de foto. Ze gaat toevallig door het beeld. Het is een soort van "restafval". De persoon in kwestie zal niet zo snel aanspraak kunnen maken op haar portretrecht als de foto ergens in een magazine over gebouwen verschijnt.
De foto rechts toont dezelfde dame (alles is in scene gezet en ze liep dus even opnieuw langs). Van het huis is weinig meer te zien. Ze is echt het onderwerp van de foto. Ondanks dat het op de openbare weg is, kun je met deze foto niet zomaar alles doen. De dame op de foto zou, bij problemen, zich kunnen beroepen op portretrecht.
Die foto rechts kan ik dus niet zomaar gebruiken. Ik kan die niet zomaar verkopen aan bijvoorbeeld de gemeente en dat die de foto gebruikt in de nieuwe gemeentegids of op de website van de gemeente. Daar heb ik de toestemming van de dame van nodig. De dame kan zogenoemd "een redelijk belang" hebben om zich tegen een publicatie te verzetten. Wat dat belang is, daar ben jij niet over in staat om over te oordelen. Voor hetzelfde geld wil ze gewoon niet daar gezien worden en dus al helemaal niet gefotografeerd.
Jij bent als fotograaf niet de enige met auteursrecht. Iedere maker van iets heeft auteursrecht. Dus ook een schrijver of een beeldhouder maar ook een architect van een gebouw. Hetgeen wat zij maken, daar hebben zij auteursrecht op. Je kunt dus niet zomaar een beeld of een bijzonder gebouw op de foto zetten en die vervolgens publiceren. Zo was (inmiddels heeft de gemeente Rotterdam het auteursrecht afgekocht) de Erasmusbrug auteursrechtelijk beschermd. Ook de verlichting van de Eifeltoren in Parijs is auteursrechtelijk beschermd. Je kunt dus niet zomaar ansichtkaarten laten maken met een verlichte Eifeltoren.
Het nieuws is een kleine uitzondering in alles. Stel je voor dat het koningsdag is en er zijn in jouw dorp of stad feesten. Het kan zijn dat dat interessant is voor de krant en dat ze daar een fotograaf naar toe sturen. Deze fotograaf fotografeert zijn foto's dan vanuit een journalistiek oogpunt en ook het gebruik van de foto is voor de journalistiek. Er zit dus een bepaalde nieuwswaarde aan. Dan zijn de regeltjes vaak wat minder strak. Je kunt je dan niet zo makkelijk beroepen op je portretrecht bijvoorbeeld.
Ook voor beschermde werken bijvoorbeeld. Stel je eens voor dat de krant een artikel wil maken over een tentoonstelling en dat je dat niet kunt fotograferen omdat alle werken op de tentoonstelling beschermd zouden zijn. Dat zou het werk onmogelijk maken. Daarom is dat bijvoorbeeld een uitzondering. Natuurlijk mag je geen close-up van een kunstwerk maken en daar vervolgens posters van gaan verkopen; de foto moet wel een nieuwswaarde hebben.
Deze uitzonder heeft de nieuwsexceptie.
Als je nu denkt dat je foto's ergens onterecht gebruikt worden, dan is dat niet altijd even makkelijk om te achterhalen. Je zult, zeker als je nieuws of sport fotografeert, een hoop in de gaten moeten gaan houden.
Maar via internet is dat eigenlijk niet zo heel lastig. In onderstaand filmpje een kleine handreiking om het gebruik van je foto's terug te vinden via google:
Laat ik beginnen; ik ben fotograaf, geen advocaat. Ik ken het een en ander van de auteurswet maar ook niet alle ins en outs. Pin me in dit artikel dus nergens op vast.
Heb je een probleem met een inbreuk op je auteursrecht, zoek dan de juiste hulp (mij dus niet mailen) om dat aan te vechten.
